Kim jest sygnalista w świetle Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii Europejskiej. Przypomnijmy, że od grudnia 2019 roku państwa członkowskie UE mają dwa lata na wdrożenie w krajowych porządkach prawnych regulacji, które przewidują nowe obowiązki dla przedsiębiorców w zakresie obsługi i ochrony sygnalistów.

Zakres przedmiotowy tzw. Dyrektywy o ochronie Sygnalistów dotyczy naruszeń w dziedzinach:

• zamówień publicznych,
• usług, produktów i rynków finansowych oraz zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu,
• bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami,
• bezpieczeństwa transportu,
• ochrony środowiska,
• ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego,
• bezpieczeństwa żywności i pasz,
• zdrowia i dobrostanu zwierząt,
• zdrowia publicznego,
• ochrony konsumentów,
• ochrony prywatności i danych osobowych oraz bezpieczeństwa sieci i systemów informacyjnych.

Podkreślmy, że wymienione obszary nie wyczerpują spisu zachowań, których ujawnienie chroni sygnalistę na mocy Dyrektywy. Do takich czynów należą także wszelkie nieprawidłowości, które są sprzeczne z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, jak również naruszenia mające wpływ na interesy finansowe UE lub na jej rynek wewnętrzny.

Dyrektywa wprost nie definiuje sygnalisty, a jedynie wskazuje kto może być za niego uznany. Niezależnie od podstawy zatrudnienia, sygnalistą może zostać każdy pracownik, także osoba samozatrudniona, stażysta czy wolontariusz, jak również członek struktury korporacyjnej spółki (udziałowiec, akcjonariusz, członek organów zarządzających i nadzorczych) oraz pracownik zewnętrzny, na przykład podwykonawca albo dostawca.

Z Dyrektywy wynika również, że chroni ona nie tylko sygnalistów, ale i każdego, kto wskutek zgłoszenia nadużycia może stać się celem działań odwetowych. Mowa tutaj nie tylko o współpracownikach czy krewnych, ale także o osobach pomagających w zgłoszeniu – przedstawicielach związków zawodowych, doradcach, pracownikach organizacji społecznych etc.

Popularna Wikipedia, definiuje sygnalistę jako „demaskatora” – osobę nagłaśniającą działalność, która według niej jest najprawdopodobniej nielegalna lub nieuczciwa.

Fundacja im. Stefana Batorego formułuje status sygnalisty poprzez zadawanie pytań:

• Czy nieprawidłowości lub wątpliwości etyczne mają związek z Twoją pracą – wydarzyły się w miejscu pracy lub środowisku zawodowym?
• Czy nieprawidłowości, które zgłosiłeś, stanowią zagrożenie dla interesu ponadindywidualnego – interesu pracodawcy lub interesu społecznego?
• Czy zgłoszenie, którego dokonałeś, było oparte na faktach?

Specjalizująca się w ochronie sygnalistów fundacja Government Accountability Project charakteryzuje ich jako osoby, które korzystają z prawa do wolności wypowiedzi aby zatrzymać wszelkie działania szkodzące zaufaniu publicznemu w miejscu pracy.

Australijski badacz i działacz społeczny, twórca Grupy Działania Sygnalistów w Queensland William De Maria, opisuje sygnalistę jako zatroskanego obywatela, który całkowicie lub głównie kieruje się interesem publicznym i dobrowolnie dokonuje ujawnienia znaczącej nieprawidłowości dostrzeżonej w trakcie wykonywania obowiązków zawodowych oraz zgłoszenia do osoby lub organu zdolnego podjąć śledztwo i pomóc w zaradzeniu problemowi.

Z kolei międzynarodowa pozarządowa organizacja Transparency International, która bada, ujawnia i zwalcza praktyki korupcyjne zwraca uwagę, że za sygnalistów należy uznać tych pracowników, którzy narażają się na groźbę kary poprzez raportowanie lub ujawnianie nieprawidłowości, w tym zagrożeń dla interesu publicznego.

Wielość definicji nie jest przypadkowa. Dowodzi raczej wspólnego mianownika dla różnych opisów tego samego zjawiska: sygnalista nie działa w swoim interesie.